‘Typisch Lutheraans? Verdraagzaamheid. Hier kan iedereen geloven op zijn eigen manier’
GRONINGEN- Pas in 1743 officieel op de stadskaart van Groningen vermeld, al in 1696 officieel ingewijd. En 500 jaar na dato weten Groningse Lutheranen nog steeds de protestantse kerk in Amsterdamse School-stijl aan de Haddekingestraat te vinden. De Lutheraanse gemeenschap is stabiel, beschikt over een clubje trouwe aanhangers. En vooral ook trotse aanhangers. Trots op het feit dat zij Lutheraan zijn. De kerk maakt zich op voor de kerst. En op volgend jaar, 500 jaar nadat Luther de beroemde 95 stellingen op de deur van een kerk in Wittenberg spijkerde. Stellingen die beschreven wat er allemaal mis was met de katholieke kerk. Groot Groningen-journalist Judith van der Heide in gesprek met cantor-organist van de Lutherse Kerk Tymen Jan Bronda. Over het Lutherse gedachtegoed, de kerk vroeger versus heden. En kerst. Omdat dat over een dag of 10 alweer voor de deur staat.
Hij heeft er een fulltime job aan, Tymen Jan Bronda (39), die afstudeerde aan het conservatorium en per ongeluk iets langer bleef hangen dan aanvankelijk de bedoeling was. Behalve dat hij het 19 eeuwse orgel bespeelt, leidt hij als cantor-organist het koor in de kerk en heeft zijn eigen barokensemble. Zijn voorganger én toevallig ook docent wilde een sabbatical maar keerde niet terug. 2000 was het. “Mensen zeiden: we geven die kerk geen 10 jaar. Dan is het over. Geen belangstelling meer. We zijn inmiddels 16 jaar verder nu”, vertelt Bronda te midden van zijn kerk op een antiek stoeltje voor de imposante kerstboom, die hij even daarvoor de kerk binnen heeft getakeld. De Lutherse gemeente is stabiel. Kan tijdens de zondagsdienst reken op zo’n 40 Lutheranen en daarbuiten op 200 trouwe leden die de kerk financieel steunen maar niet in de kerkbanken zitten. Bovendien wordt de kerk nog wel eens verhuurd voor een feestje of partijtje, wat ook weer geld in het laatje brengt. Het bijzondere is, dat de kerk aanhangers heeft van 25 tot 90 jaar. “Onze gemeenschap is inderdaad behoorlijk gevarieerd. Hoe dat komt? Iedereen kan hier geloven op z’n eigen manier. Ongeacht wie je bent. Getrouwd, homoseksueel, gekleurd of niet, vrouwelijke voorganger; het maakt niet uit. Je vraagt me wat een Lutheraan typeert. Verdraagzaamheid. Je ziet dat er momenteel veel uitersten worden opgeworpen in het geloof. Er wordt gepolariseerd. De kerk is de plek waar elke laag in de samenleving samenkomt. En dat is uniek in onze gemeenschap. Iedereen is welkom. Zonder dat we iemand iets opleggen. En een Lutheraan is ook liberaal. Heeft liefde voor muziek. Luther gaf na theologie de plek aan muziek, in tegenstelling tot de calvinisten. Dat zie je terug in de zondagdienst. Bij ons wordt er veel gezongen. En niet alleen door de mensen, ook door de dominee.”
Tymen Jan Bronda noemt zichzelf Lutheraan. Heeft vrienden die geloven, maar ook die geen enkel geloof aanhangen. De bijzondere liturgie -het geheel van voorgeschreven gebeden, ceremoniën en handelingen die een eredienst uitmaken volgens Wikipedia- trekt hem aan. “Hoe dingen zich opvolgen luistert nauw. De orde van de dienst zeg maar. De volgorde van de liederen, teksten, lezingen, de preek en het avondmaal, de communie, zijn allesbepalend. Dat laatste doen we één keer per maand. Delen we boord en wijn.” Een sober avondmaal, als dat alleen bestaat uit brood en wijn, is wat onmiddellijk in me opkomt. Misschien is het wel heel veel wijn dan. Bronda schiet in de lach. “Wijn drinken doen we uit de grote beker. Ieder neemt een slok.” Huh? Eén slok? Daar word je niet dronken van dus. Dan maar even over de aankomende kerst. Hoe vieren de Lutheranen dat, wil ik wel eens weten. Is er sowieso een speciale, typische Lutheraanse kerstgedachte naast het traditionele Bijbelverhaal over de geboorte van Jezus Christus? “Bedoel je de dienst van 24 december? Die begint om 22:00 uur. We gaan het licht van kerst uitdelen. Als iedereen binnenkomt is de kerk donker. Alleen de lichtjes in de kerstboom branden. Dan volgt een lied. Daarna krijgt iedere gast een kaarsje dat na afloop van het lied aangestoken wordt. De kerk opgelicht door kaarsen. Zo geven we –symbolisch- het licht terug. Daarna volgen traditionele liederen én het kerstverhaal over de geboorte van het kindje Jezus waar de dominee (Lieuwe Giethoorn, interim-dominee, want de vacature voor dominee is vacant, red.) over gaat preken.”
‘Traditie versus modernisering? Interessant, zeker’
Aan de buitenkant is de Luhterse kerk niet per se te herkennen als zodanig. Geen hoge, puntige torens, geen kerkklok. De kerk moest namelijk als schuilkerk worden gebouwd en mocht niet daarom niet als kerk te herkennen zijn. Wat wel opvalt is de zwaan boven de brede, gebogen toegangsdeuren van de kerk. “De zwaan is een symbool, dat veel in het interieur van Nederlandse Lutherse kerken te vinden is. De zwaan komt voort uit een legende”, vertelt Bronda. “Honderd jaar voordat Luther zijn 95 stellingen bekend maakte, was er een hervormer in Tsjechië, genaamd Johannes Hus (de naam Hus betekent gans). Hus had veel kritiek op de katholieke kerk en kreeg steeds meer volgelingen. De katholieke kerk vond Hus te gevaarlijk en liet hem verbranden op de brandstapel als ketter.” Vlak voordat Hus werd vermoord, zou Hus hebben gezegd: ‘Gij zult nu een gans braden, maar over honderd jaar zult gij een zwaan horen zingen, die zult gij moeten verdragen.’ En dat was Luther. De zwaan is ook terug te vinden in het volgende oude rijmpje:
De Doopsgezinden hebben een houten huisje,
de Roomsen hebben een kruisje,
de Calvinisten hebben een haantje
en de Lutheranen hebben een zwaantje!
Na de kerst maakt de kerk zich op voor een unieke gebeurtenis: het 500-jarig Lutherdom, in oktober volgend jaar, het Luther Jaar. Dan is het namelijk exact 500 jaar geleden dat Luther de 95 stellingen op de deur van een kerk in Wittenberg timmerde. 95 punten die volgens hem allemaal niet deugden aan de katholieke kerk. (Waaronder de aflaten -simpel gesteld een briefje waarop staat dat je zonden zijn vergeven- die men vroeger voor grof geld kon kopen zodat ze verzekerd waren van een plek in de hemel, red.) En tegelijkertijd zal een eeuwenoud barokorgel worden ingewijd. “Een instrument uit 1699, gebouwd door de beroemde orgelbouwer Arp Schnitger. Het orgel gaan we gebruiken voor bijzondere diensten, waaronder de cantatedienst. Wat dat is? Dan wordt de cantate uitgevoerd. De Bachcantate bijvoorbeeld. Dat past heel goed in deze kerk. Johann Sebastian Bach was ook Lutheraan. We zijn bezig met de herbouw, volgend jaar wijden we hem in.”
Of de Lutherse kerk onderdeel blijft van de samenleving, weet de organist niet. “Geloven is niet iets wat in de huidige maatschappij past. Mensen willen uitslapen op zondag. Je zou de kerkdiensten ook op donderdagavond kunnen houden. Hoe pas je de kerk aan aan de moderne maatschappij? Aan de andere kant: sommige tradities moet je ook koesteren. Traditie versus modernisering? Interessant, zeker.”