LEEK – Op 16 en 17 april staat het Nationaal Museumweekend op het programma. Het thema dit jaar is ‘Pronkstukken’, en ook Museum Nienoord besteedt hier aandacht aan.

Eén van de oudste, fraaiste en ook meest curieuze objecten in de nationale rijtuigcollectie van het Leekster museum is de zogenaamde toeslede of sleepkoets, een toegedekte slede die over de Amsterdamse straten werd voortgesleept.

Vanaf 1736 stond de stad Amsterdam haar burgers toe met karossen en kalessen door de stad te rijden, op voorwaarde dat het langzaam en ordentelijk verliep. “Al spoedig werd het zoo druk in de hoofdstad, dat het stadsbestuur een belasting op wielen noodzakelijk achtte….”

Dus verschenen er koetsen zonder wielen. De sleepkoets werd meestal voortgetrokken door een paard, waarvan de menner genoodzaakt was naast het vehikel te lopen en zo nu en dan met zijn smeerlap de glij-ijzers wat gladder te maken.

Rijtuigmuseum heeft topstuk in bezit

Het Nationaal Rijtuigmuseum in Leek heeft in maart 2003 een topstuk aan zijn collectie toegevoegd. De oudste koets van Nederland, een sleepkoets van drie eeuwen oud, is uit Rijksbezit naar het rijtuigmuseum gekomen.

Koetsen werden vroeger zelden bewaard. Rijtuigen waren grote gebruiksvoorwerpen en wanneer ze versleten of uit de mode waren stonden ze alleen nog maar in de weg. Dan vielen ze ten prooi aan de houtworm, of werden maar direct gesloopt of verbrand. Vooral na de Tweede Wereldoorlog, toen de auto algemeen in gebruik was, verdwenen duizenden koetsen.

Koetsen uit de 19e eeuw zijn nog in musea of bij sommige particulieren bewaard gebleven. Uit de 18e eeuw resteren slechts enkele sjezen en arrensleden. Bij het rijtuigmuseum besefte men dat er in Nederland geen 17e- en 18e-eeuwse koetsen waren, zoals die wel in de vorstelijke verzamelingen van Wenen en Lissabon bestaan. Totdat men op het spoor kwam van een Amsterdamse sleepkoets in de depots van het Nederlandse Openluchtmuseum.

De sleepkoets was vanaf de 17e eeuw een populair vervoermiddel in de grote sleden. Als een koets zonder wielen, maar op glijders, diende het gevaarte als een taxi. De sleepkoets werd vaak gebruikt om fraai geklede bruidsparen van huis naar het Stadhuis en de kerk te brengen. Slechts één exemplaar heeft de laatste drie eeuwen overleefd.

In Leek is dit topstuk nu te bewonderen in de expositie. De sleepkoets is de enige Nederlandse koets in barokstijl, de stijl die later is geïmiteerd bij de Gouden Koets. De vele decoraties in houtsnijwerk, de siernagels en lantaarns geven de koets een sprookjesachtig uiterlijk.