Groninger herindelingscircus blijkt een lastige puzzel

PROVINCIE – Het herindelingscircus is in volle gang. Hoe breng je drieëntwintig gemeenten terug naar minder? En naar hoeveel eigenlijk? Vragen waarop de verantwoordelijke gedeputeerde Patrick Brouns het antwoord vooralsnog niet voorhanden heeft. Toch is Brouns de ideale man om eens mee bij te praten over de stand van zaken in de provincie. Als er iemand weet hoe de puzzel straks in elkaar moet vallen, dan is het de gedeputeerde wel. Brouns staat voor de lastige klus om een goed einde te breien aan het herindelingscircus waar iedereen wel een mening over heeft.

Met een vooruitziende blik zongen de Groninger artiesten Pé Daalemmer en Rooie Rinus er enkele decennia geleden al over: ‘Van Veendam noar Olle Pekel, van Hoogezand noar Sappemeer en van Grunnen tot aan Stad, elkenain dut mit’. Er is geen ontkomen aan. Zelfs niet voor het opstandige Haren dat begin juni te horen kreeg dat een zelfstandig voortbestaan om uiteenlopende redenen niet haalbaar is, maar toch de raad op 15 juni nog wilde raadplegen over het te volgen traject. “Maar laten we positief beginnen”, start gedeputeerde Patrick Brouns opgewekt. Alhoewel er vanuit de hele provincie een hoop op hem afkomt, en lang niet altijd op een positieve manier, lijkt Brouns niet te lijden onder zijn taak. “Westerwolde en Midden-Groningen liggen op schema. Oost-Groningen kent vele problemen omtrent de krimp en de veelbesproken aardbevingsproblematiek, maar het herindelen verloopt voortvarend. Zoals het nu lijkt worden beide nieuwe gemeenten op 1 januari 2018 bekrachtigd. Helaas lopen Stadskanaal, Veendam en Pekela iets achter op hun Oost-Groningse medegemeenten, maar ook dat lijkt goed te komen.” Aanvankelijk leken de laatste drie gemeenten ook aan te sluiten bij de fusie tussen Vlagtwedde en Bellingwedde, maar die plannen waren al snel van tafel. Hierdoor moeten Stadskanaal, Veendam en Pekela elkaar opnieuw vinden en dat is niet altijd even gemakkelijk. “Het klopt dat de vijf gemeenten in eerste instantie zouden opgaan in Westerwolde”, vertelt Brouns. “Maar al snel bleek dat Vlagtwedde en Bellingwedde dolgraag met z’n tweeën door wilden. Ze hadden elkaar snel gevonden en besloten het daar bij te willen laten. Dat vind ik overigens ook wel logisch. In zo’n herindelingsproces zoek je toch de homogeniteit op, gemeenten die vergelijkbaar zijn. Vlagtwedde en Bellingwedde passen perfect bij elkaar. Stadskanaal, Veendam en Pekela is toch meer stedelijk gebied. Uit de gesprekken bleek al snel dat bijvoorbeeld Veendam en Bellingwedde weinig met elkaar hadden, geen overeenkomsten en geen homogeniteit. Dan moet je naar een andere oplossing zoeken en die lijkt er te zijn gekomen. Het komt goed in Oost-Groningen. Daar ben ik van overtuigd. Westerwolde en Midden-Groningen hebben inmiddels hun herindelingsadvies ingediend en daar zijn wij –de provincie- mee akkoord gegaan. Beide adviezen zijn doorgestuurd naar minister Ronald Plasterk die ook zijn oordeel erover zal vellen, alvorens de Tweede en de Eerste Kamer de plannen goed moeten keuren.” Een formaliteit, volgens Brouns die geen problemen ziet en denkt dat zowel Westerwolde als Midden-Groningen bij het het ingaan van 2018 een feit zullen zijn.

Goed gaat het ook komen in het westen van de provincie. De gemeenten Leek, Zuidhorn, Marum en Grootegast hebben elkaar gevonden en gaan samen op in de nieuwe gemeente Westerkwartier. Een jaartje later dan gepland, maar goed, wel zonder al te veel problemen. “Het Westerkwartier loopt iets achter op Westerwolde en Midden-Groningen. We kregen vanuit deze gemeenten de vraag of zij er een jaar langer over mochten doen, omdat er anders een grote bestuurlijke druk op zou komen. Dat gaat ten koste van de zorgvuldigheid waarmee de nieuwe gemeente samengesteld wordt, dus is de provincie daarin meegegaan. Per 1 januari 2019 gaan deze vier gemeenten op in het Westerkwartier.” In drie van de vier gemeenteraden waren nog wel tegenstanders te vinden van de herindeling, maar echt spannend werd het bij het stemmen niet. Het Westerkwartier is goed op weg, maar heeft nog een paar hindernissen te nemen. Zoals het mooie natuurgebied Middag-Humsterland dat deels in Zuidhorn ligt, maar ook voor een deel in Winsum. Raadsleden in Zuidhorn verzochten hun burgemeester recent nog druk te zetten op de herindeling van Noord-Groningen onder het mom: “We kunnen niet blijven wachten totdat duidelijk is waar de toekomst van Winsum ligt, en wij de inwoners van Middag-Humsterland kunnen vragen naar hun mening en voorkeur.” De contouren van het Westerkwartier worden langzaamaan duidelijk, processen zijn in werking gezet en er kan niet te lang meer gewacht worden op het treuzelende noorden.

Daar waar de provincie graag de zeven noordelijke gemeenten samen ziet gaan in één supergemeente… “Wacht”, zegt Patrick Brouns. “Dat is dus een misverstand. Vanuit de provincie is er nooit gezegd dat Appingedam, Delfzijl, Loppersum, Eemsmond, De Marne, Winsum en Bedum samen moeten gaan. De gemeenten kwamen er onderling niet uit en hebben de provincie gevraagd sturing te geven aan het geheel.” Een korte samenvatting van het geheel dan maar. Alle zeven gemeenten zijn het er over eens dat heringedeeld moet worden. Tot zover dan ook de eensgezindheid in Noord-Groningen. Loppersum wil alleen met Delfzijl en Appingedam de DAL-gemeente vormen als ook Eemsmond zich aansluit bij deze gemeente en er een DEAL van maakt. Ook Delfzijl en Appingedam zien dat wel zitten. Dus op naar Eemsmond. Eemsmond ziet DAL, dus ook DEAL, totaal niet zitten. Met z’n zevenen is prima voor Eemsmond, maar als er twee gemeenten gevormd moeten worden gaat de voorkeur uit naar Bedum, De Marne en Winsum om met hun een BMWE-gemeente te vormen. Zonder Eemsmond hoeft het niet van Loppersum, dus op naar de G7-variant waarin alle zeven gemeenten samen gaan. ‘Te groot’, volgens Loppersum, Delfzijl en Winsum. Daarmee komt er een einde aan de opties die er liggen. “Dat was het moment waarop ik het gesprek ben aangegaan met de gemeenten”, vertelt Brouns. “Het uitgangspunt was dat de herindeling van onderop moest plaatsvinden, maar dat de provincie er meer sturing aan zou geven. Bij dat stukje sturing is ons als provincie ook gevraagd een zienswijze te geven over het gebeuren. Vervolgens lekte uit dat de provincie een G7-variant wilde hebben, maar dat is flink uit zijn verband getrokken. Wel zien wij het liefst dat de twee havens in Delfzijl en Eemsmond in één gemeente komen te liggen. Daar moet een bovenliggend plan voor komen omtrent geluidsoverlast en dergelijke. Zaken die veel makkelijker te regelen zijn als beide havens in dezelfde gemeente liggen. Het is nog een hele puzzel waarbij veel onduidelijk is.” Onduidelijk is ook Winsum. In maart nam de gemeente twee besluiten die haaks op elkaar staan. “Tot voor kort wilde Winsum geen G7”, legt gedeputeerde Patrick Brouns uit. “Vervolgens komen ze in maart met het besluit om niet alleen meer te kijken naar de BMWE-variant, maar ook open te staan voor de G7. Tot zover heel goed. Vervolgens starten ze een artikel 8, de Arhi-procedure, op. Daardoor is er dus niks meer mogelijk qua onderzoek en regels en wordt er nog maar één traject gevolgd. Daar heb ik ingegrepen en heeft de provincie zelf een artikel 8-procedure opgestart. Het verschil tussen een gemeente of de provincie die de Arhi-procedure in werking zet is dat bij een gemeentelijk initiatief er niks meer mogelijk is, terwijl bij een provinciaal initiatief alle opties open worden gehouden. Net omgekeerd dus.” Waar de herindeling van Noord-Groningen naar toe gaat weet Brouns niet. Alles ligt nog open en de gemeenten hebben recentelijk het overleg hervat om er alsnog uit te komen. Noord-Groningen gaat een spannende tijd tegemoet waarin het steeds sneller beslissingen moet nemen naarmate de tijd verstrijkt. De gemeenten zijn op een punt beland waarop er knopen doorgehakt moeten worden. Nogmaals, het uitgangspunt is herindelen van onderop. Dus vanuit de gemeenten. Wel is duidelijk geworden dat gedeputeerde Brouns er niet voor terug zal deinzen om dat om te draaien en het initiatief naar de provincie toe te trekken.

In datzelfde schuitje zit de gemeente Haren. Na lang treuzelen ziet Haren de opties als sneeuw voor de zon verdwijnen. “Een raar verhaal”, weet Brouns. “Zij hebben anderhalf jaar geleden een rapport laten maken waaruit zou moeten blijken hoeveel kansen er lagen voor een zelfstandig Haren en wat de gevaren zouden zijn. Uit het Berenschotrapport bleek dat Haren alleen met veel pijn en moeite op eigen benen kon blijven staan. Een moeilijk verhaal. Er is even gekeken naar een fusie met Tynaarlo. Daar kwam snel een einde aan, Tynaarlo had geen belang bij Haren. Vervolgens heeft de gemeente het draagvlak voor een eventuele herindeling gepeild bij hun inwoners. Daarbij hebben ze de vraag gesteld ‘Willen jullie zelfstandig blijven? Ja of Nee’. Zonder enige vorm van uitleg over wat de consequenties zouden zijn. Natuurlijk zeggen de inwoners dan ‘Ja’ tegen zelfstandigheid en ‘Nee’ tegen Groningen. Dit terwijl de consequenties vrij duidelijk zijn in mijn ogen. Heel onomwonden en recht voor z’n raap, Haren kan alleen zelfstandig blijven als het haar inwoners fors zwaarder zou belasten én tegelijkertijd de uitgaven voor voorzieningen drastisch zou verlagen. Een dure, maar uitgeklede gemeente dus.” Uit de woorden van de gedeputeerde blijkt dat een zelfstandig Haren in één klap zou veranderen van een mooie, groene gemeente naar een arm achterstandsgebied. “We zijn nu in juni aanbeland en inmiddels toe aan het vierde rapport. Nadat het rapport van B&A nóg negatiever is geweest over de kansen is het laatste rapport door Deloitte ronduit vernietigend”, zegt Brouns. “Haren is praktisch failliet en heeft geen geld in kas om nieuw beleid te maken. Zij hebben hele kostbare tijd gespendeerd aan het ombuigen van een ‘Nee, tenzij…’ naar een ‘Ja, het kan…’. Ondertussen ligt de herindeling van de gemeente Groningen met Ten Boer stil. Moet je je voorstellen: de grote stad Groningen moet wachten, omdat het kleine broertje dwars ligt.” Brouns is uitgesproken over de kansen van Haren. “Die zijn er niet. Op het gebied van het Sociaal Domein is de gemeente kansloos. Ik verwacht dat ze nog tijd zullen proberen te winnen, maar uiteindelijk kunnen Groningen en Ten Boer ook niet te lang meer wachten. Er is genoeg tijd verspeeld, dus de druk zal op Haren gezet worden. In tegenstelling tot de gebeurtenissen in Noord-Groningen durf ik hier wel een uitspraak over te doen. Haren gaat naar de gemeente Groningen. Welke prijs wil je betalen om zelfstandig te blijven?”

Daarmee leek het verhaal Haren verteld. Echter, ook na ons gesprek met gedeputeerde Brouns wist het ‘Circus Haren’ zijn spectaculaire weg te vervolgen met als gevolg een opgestapte wethouder Paula Lambeck, haar partij (VVD) die het college verlaat, een mogelijk nieuwe coalitiepartner in de vorm van het CDA en uiteindelijk een gemeenteraadsvergadering waarin een meerderheid van de raad alle rapporten en adviezen naast zich neerlegt en kiest voor zelfstandigheid. De bal ligt weer bij de provincie en in dit geval zelfs bij ‘de hoge heren’ in Den Haag. Wordt ongetwijfeld vervolgd.