GRONINGEN – Suïcide. Zelfdoding. Nog altijd een taboe in Nederland. Een lastig onderwerp om over te praten. En tóch moet het, vindt wethouder Mattias Gijsbertsen (Groen Links) van Groningen. Zijn stad is –net als de provincie- koploper als het gaat om het aantal zelfdodingen in vergelijking met de rest van het land. En dat is niet iets om trots op te zijn. Liever ergens anders leading in, dan in het aantal suïcidegevallen. We moeten het gesprek aangaan, vindt de wethouder. “Groningen heeft een probleem. Als er iets is dat je kunt doen, is het in gesprek gaan erover.”
Om even bij de feiten te beginnen: 11 op de 100.000 Nederlanders kiest er bewust voor uit het leven te stappen. In de stad Groningen is dat 13 op de 100.000, in de provincie zelfs 14,7 op dat zelfde aantal inwoners, volgens de cijfers van de GGD over 2015. ‘Zorgwekkend’, noemt de Mattias Gijsbertsen getallen van Groningen. Een exacte verklaring voor de verschillen met het landelijk gemiddelde heeft hij niet. “De redenen van mensen om uit het leven stappen zijn niet onderzocht. Daarvoor zijn de aantallen te klein. Wat we wel weten is dat er een relatie bestaat tussen problematiek als werkloosheid, verslaving, gezondheidsproblemen en zelfdoding. En van dat soort problemen hebben we hier relatief meer”, weet Gijsbertsen. “Het Psychologen Collectief in Groningen wijst ook naar de Groningse volksaard. Die is minder open, terughoudender. Dat maakt een gesprek erover al lastiger. Toch moet het. In het februari is de landelijke organisatie 113 een campagne gestart. ‘Stel de vraag van je leven’, heet het. In mei hebben we tijdens de landelijke campagneweek in Groningen er een tandje bovenop gedaan.. Dat heeft gezorgd voor meer bekendheid over het onderwerp in Groningen. ‘Ga in gesprek’ is de boodschap. Durf aan iemand te vragen: ‘Zie jij het leven nog wel zitten?’ of ‘Denk je er wel eens aan om uit het leven te stappen?’ Ja, dat is heel direct, dat klopt. Of je mensen daarmee niet op ideeën brengt? Nee. We zien echt dat het stellen van dit soort concrete vragen de kans op zelfdoding niet vergroot maar juist verkleint. Dat er mogelijkheden ontstaan wanneer je het gesprek aangaat.”
Zo’n gesprek aangaan is nog best een lastige. Want hoe herken je iemand die dood wil? Hoe vaak hoor je wel niet: ‘heb het nooit zien aankomen, hij heeft nooit iets verteld’. Gijsbertsen: “Ik wil beslist niet suggereren dat je elke suïcide kunt voorkomen. Soms is het zó verbonden met de mentale geschiedenis van mensen, daar kun je niet bijkomen. Ik ben de laatste die zegt dat je suïcide kunt voorkomen. Maar in een aantal gevallen kun je door het bespreekbaar te maken toch het verschil maken, daar ben ik van overtuigd. Het doel van de campagne is bekendheid met 113, het landelijke telefoonnummer voor zelfmoordpreventie. En die bekendheid is in Groningen gelukkig groot. Groter dan in de rest van Nederland.”
‘Van de mensen die een zelfmoordpoging hebben gedaan en niet zijn geslaagd, is 95 procent blij dat ze nog leven’
Oké. Stel, je bent er helemaal klaar mee. Besluit gemaakt. En dan haalt iemand je over –getriggerd door die ene vraag misschien- tóch 113 te bellen. 113 kan een cruciale rol spelen, weet Gijsbertsen. “Van de mensen die een zelfmoordpoging hebben gedaan en niet zijn geslaagd, is 95 procent blij dat ze nog leven, blijkt uit recente gegevens. Ze geven aan gelukkig te zijn met de hulp die ze hebben gekregen. En dat het vaak één persoon is die de gedachtestroom heeft kunnen veranderen. Dat kan een buurman zijn. Of een collega. De mensen achter 113 zijn getraind. Weten hoe ze om moeten gaan met crisissituaties. Professionals zijn het. Met een ongelofelijk ingewikkeld vak. Wat zeg je als je iemand aan de lijn hebt die op het punt staat zichzelf van het leven te beroven? Een enorme verantwoordelijkheid rust op hun schouders. Je moet heel goed weten wat je doet. Een vak voor gevorderden, dat kan ik je met zekerheid zeggen.”
De landelijke campagne rond suïcidepreventie is niet zelf bedacht. Hongarije, Duitsland en Canada gingen Nederland voor, weet de wethouder. “In deze landen is een forse terugloop rond het aantal suïcides geconstateerd. We hopen met deze aanpak –in gesprek gaan erover- de resultaten van het buitenland ook hier terug te zien. Gelukkig staan we er niet alleen voor. Dat doen we samen met verschillende ketenpartners. Scholen, psychologen, zorginstellingen en kerken zijn aan de campagne verbonden. De taboe moet eraf. Die ligt er sowieso op psychische problematiek. Psychische problemen? Heb je een stempel. Te gek voor woorden. Daar moeten we met elkaar mee aan de slag. Vaak is er sprake van chronische problemen. Mensen die worstelen hebben meestal meerdere pogingen ondernomen.”
De grootste groep mensen die een zelfmoord poging doet zijn mannen ouder dan vijftig. “In Groningen onderscheiden we 2 doelgroepen: mannen tussen de 50 en 60 en jongeren. 1 op de 10 jongeren in Groningen denkt weleens aan zelfmoord. Dat is heftig ja.” Regelmatig gebeurt het dat jongeren bezwijken aan cyberpesten. Treiteren en chanteren via sociale media komt veel voor onder jeugd. De populaire dramaserie van Netflix ’13 reasons why’ bracht zelfmoord van een meisje, Hanna Baker, in beeld. De mensen die haar hebben gekwetst krijgen een doosje met zeven cassettebandjes toegestuurd. Op deze bandjes vertelt ze de dertien redenen van haar zelfmoord. “Een schokkende serie. Dat de serie zo populair is verklaart dat het onderwerp leeft onder jongeren. Ik denk dat het goed is om het op deze manier in beeld te brengen. Het zorgt ervoor dat suïcide bespreekbaar wordt.”
Om jongeren te bereiken is Groningen gestart met een serie filmpjes op Facebook. Een soort estafette waarin ketenpartners laten zien op welke manier ze hier mee bezig zijn. Een initiatief dat inmiddels ook landelijk is overgenomen. “We vinden het geweldig dat iedereen meedoet. Jimmy’s bijvoorbeeld, een plek door en voor jongeren in Groningen. Zij bereiken als geen ander de doelgroep. Heel effectief. We moeten er met elkaar aan de slag. De taboe moet eraf.”