WINSCHOTEN – Na 28 jaar predikant geweest te zijn van de Protestantse Gemeente neemt ds. Jurjen Hilverda eind deze maand afscheid van Winschoten. Hij is beroepen in de Protestantse Streekgemeente Lank Meamert. Vanaf 1989 preekte hij in aanvankelijk de Grote Kerk aan het Winschoter Marktplein; toen in 2006 een fusie mogelijk werd tussen de hervormde en gereformeerde gemeente kwam daar de Vennekerk bij. Ruim een kwart eeuw was hij voorganger en pastor in het oostgroningse – in een tijd waarin het werk van een dominee enorm veranderde. Zondag 29 januari wordt deze periode afgesloten met een afscheidsdienst in de Vennekerk te Winschoten. Ds. Hilverda leidt die viering zelf. De Cantorij o.l.v. Grebber Koster, begeleid door organist Bouko Tiggelaar, zal deze eredienst muzikaal ondersteunen.
Ruim een kwart eeuw is Jurjen verbonden geweest aan de protestantse kerken van Winschoten. Hij ziet op tegen het afscheid, anderzijds is hij er aan toe. Want ongeveer 8 jaar voordat de dominee met pensioen zou kunnen gaan heeft hij de energie en ideeën om nog één keer –nu in Friesland- opnieuw te beginnen. “Het kan nu nog! Ik heb het nodig deze stap te zetten nu in mijn leven. Ik ben een Fries… heb een natuurlijke band met mijn geboorteprovincie en taal. Dat ik meer contact kan hebben met mijn partner Nelleke, die in Reduzum, woont is erg prettig, maar ik zet de stap om mijn persoonlijke ontwikkeling en mijn geloof een stimulans te geven. Alles wat ik in Winschoten geleerd en ervaren heb, neem ik mee als bagage naar mijn nieuwe werkplaats. Daar ga ik ongetwijfeld ook veel nieuwe dingen ontdekken.”
De scheidend predikant praat heel open met me. Ik herken bescheidenheid, maar ook zijn enthousiasme om de uitdaging in de Friese streekgemeente aan te gaan. Hij heeft het beroep aangenomen in een kerkgemeenschap die zich uitstrekt over een paar dorpen.
Vanuit Winschoten werd hij al gedetacheerd in Hilaard. Dit arbeids-verband blijft bestaan, maar wordt meegenomen in de nieuwe situatie. De streekgemeente omvat de Friese dorpen Winsum, Baard en Oosterlittens – een kaart komt er aan te pas: het gebied tussen Leeuwarden, Grou en Heerenveen. De pastorie in Winsum wordt zijn nieuwe woning.
We komen natuurlijk te spreken over zijn werk als predikant van de protestantse kerk in Winschoten gedurende ruim een kwart eeuw. Een hele generatie weet niet anders dat hij de dominee was – oorspronkelijk van de hervormde gemeente. “In Winschoten heb ik geleerd dominee te zijn… hier kreeg ik mijn eerste benoeming. Ik ben zo dankbaar voor al die ontmoetingen met mensen en gezinnen… Lief en leed heb ik met hen gedeeld vanuit mijn werk. Immers als dominee ben je vaak betrokken bij trouwen, geboorte en rouw. Maar ook heb ik met mensen eredienst mogen houden op de zondagen, met Kerstmis en Pasen. In Winschoten ben ik dominee geworden… letterlijk, maar ook in de zin dat je als predikant ervaring moet opdoen om te groeien in je ambt. Groeien in je leven… dat mocht ik ook als persoon. Als vader van Herman en Marius, als gelovige, als mede-inwoner van de bijzondere plaats die Winschoten is.”
Jurjen zal veel spullen moeten verhuizen in dozen, alle rijke ervaringen neemt hij mee in zijn hart naar Friesland. Daar wacht ook de uitdaging antwoorden te vinden op de vraag hoe je in onze moderne tijd dominee kunt zijn, hoe mee te veranderen met een kerk, die een minder prominente rol speelt in het leven van mensen.
In de taak van predikant herkent Jurjen twee belangrijke aspecten. Dominees hebben een voorrecht tijd te mogen besteden aan studie om zijn/haar kennis actueel te houden en de tijd te peilen. Verandert onze theologische kennis? Wat leeft er onder de mensen.. in de samenleving? Wat hebben mensen nodig?De dominee verwoordt hoe mensen vorm kunnen geven aan het geloven in onze tijd. Als eerste taak noemt hij de rol van voorganger in de kerkdienst, de viering van Gods aanwezigheid in ons leven. In de eredienst danken wij God, mogen we ons laten inspireren, mogen we ons hart verwarmen en onze ziel voeden. Overigens is de dominee niet alleen de bedienaar maar ook zelf ontvanger in de kerkelijke samenkomsten.
De dominee is ook een leraar voor de gemeente: hij verwoordt de betekenis van aloude geloofsverhalen en ervaring naar onze tijd toe om een gaanbare weg voor de gemeente aan te wijzen.
Geloven is tevens doen – het dienstwerk van de Heer Jezus van Nazareth proberen na te volgen. Dan kom je op het terrein van nabij zijn als pastor. “Dat betekent herder”. Jurjen praat er bescheiden over: “Als pastor wil je er zijn voor mensen die dat nodig hebben. Je wil meeleven met mensen voor het aangezicht van God. Het gekke is dat daarbij bijna nooit de Bijbel open geslagen wordt. Pastorale gesprekken gaan tegenwoordig over hoe het gaat met mensen… wat maken zij mee in hun leven? De relatie van mensen met God is meer privé geworden, het is niet gewoon meer dat de dominee het initiatief neemt daarover te praten. Mensen zijn vrij daarin.
Enige ontroering is te bespeuren in Jurjens woorden: “Een gouden moment kan zijn als een pastorale ontmoeting overloopt in een gebed!” Het is niet vanzelfsprekend. De positie van de dominee is werkelijk veranderd. De dominee had vroeger vanuit zijn ambt een bepaalde gezagspositie. Zijn visie werd aangenomen als de juiste. Tegenwoordig zijn mensen meer kritisch en zeker mondiger. Velen spreken uit geen behoefte te hebben aan betrokkenheid van de dominee in hun leven. Jurjen heeft vanuit zijn werk veel gespreksgroepen over bijbelse of religieuze onderwerpen begeleiding gegeven. “Daar ben ik goed in, dat vind ik erg fijn om mee bezig te zijn. Daar kun je kwijt wat je geleerd hebt in je studie en beroepspraktijk. Mensen delen daar ook hun levenservaringen. Deze ontmoetingen hebben dikwijls onbedoeld een pastoraal karakter.”
In het gesprek komt liturgie extra aan de orde. Een zo goed mogelijk verzorgde eredienst staat hoog in het vaandel van dominee Hilverda. De ervaring leert dat het gevoel van de meeste mensen daarbij verandert. Trouwe kerkgangers waarderen een uitgebreide liturgie nog, maar de meeste mensen zoeken naar eenvoud in de vieringen: een paar liederen, een eenvoudige overdenking naar aanleiding van een Bijbeltekst… misschien momenten van stilte. “Ik beleef een spanningsveld daarbij. Daar moet ik met zorg mee omgaan”, zegt Jurjen. “Maar een laagdrempelige vormgeving van de eredienst is nodig”. De behoefte van mensen om de kerk(dienst) binnen te lopen is veel minder groot dan voorheen. Overigens de mensen zijn erg welkom in een kerk, de tijd dat mensen veroordeeld worden in de kerk lijkt ook voorbij. Wij mensen vragen ons af of we God wel nodig hebben, soms proberen we God voor ons karretje te spannen…” Dominee Hilverda heeft liturgie nodig om op adem te komen in het leven en door het gesproken woord (of moet ik nu een hoofdletter gebruiken) de weg naar licht op het spoor te blijven.
Dominee Hilverda komt tot een kernpunt van wat hij belangrijk vindt in de eredienst: stilte, komen tot verstilling. ”Als je stil wordt kan de onrust die je in je hart of hoofd hebt tot bedaren komen, de chaos die verlangens en emoties kunnen veroorzaken. Haat bijv. kan je als mens zeer belemmeren. Mijn favoriete psalm 131 beschrijft het – Als je ziel tot bedaren komt, ervaar je als mens pas dat je er mag zijn, word je jezelf in relatie tot God.”
Aan de orde in het gesprek –de thee wordt vergezeld door een heerlijke bonbon waar Jurjen intens van kan genieten- de menswording van God in Jezus Christus. Er zijn stromingen die zeggen: Christus is de Zoon van God. Weer anderen zien Christus gelijk aan God. Jurjen heeft niet zoveel met zulke leerstellingen. Het is van minder belang. Jezus van Nazareth is volgens de dominee niet alleen een joodse rabbi, die inspirerende dingen zei. “In het gelaat van Christus kun je het gezicht van God zien. Hij laat ons nooit alleen.” Geloven in God kan zo een bevrijding zijn voor de mens, omschrijft Jurjen. “Geloof geeft de mens hoop en kracht, geloof leert de mensen verder te kijken dan de lengte van de neus.” Dominee Hilverda kan genieten van mooie kunst. Muziek en beeldende kunst kunnen emoties aanduiden en uitdrukken wat niet onder woorden te brengen is. Muziek uit Taizé en Iona … eenvoudige melodieën die hem zeer aanspreken.. De composities van Arvo Pärt raken hem aan in zijn hart. Iconen, de schilderijen uit de Oosterse kerken, inspireren tot meditatie. Hij heeft respect voor poëzie: dichters kunnen met zorgvuldig taalgebruik in een paar woorden beschrijven waar het over gaat ten aanzien van onderwerpen dan wel emoties. De muziek van een organist is essentieel in een kerkdienst. Ingetogen orgelspel kan hij als voorganger erg waarderen. “Als een organist niet in vorm is, kan zijn muziek de dienst ook breken”, vertelt Jurjen. Een dominee is veel met religie bezig. Hij leeft ook een leven als ieder ander. Jurjen geeft aan dat hij genoten heeft van het huisvader zijn voor Herman en Marius. Vader is hij nog natuurlijk. Naast zijn parttime werk destijds was de predikant huisman, waar zijn toenmalige vrouw fulltime werkte. Begeleidde de zonen naar school, kookte het warme eten en was druk met ook de schoonmaak-werkzaamheden thuis in de pastorie.
De donderdagavond was een “heilige avond”…. volleyballen. Van zeven uur was hij dan tot tienen niet bereikbaar om met de bal te spelen, te bewegen, lol te maken en niet met het hoofd bezig te zijn. Gekscherend komen we tot de conclusie “dat de jaarlijkse Witte Donderdag-viering en The Passion ervoor uitgesteld zouden moeten worden.”
Tot slot duidt de vertrekkend predikant Winschoten aan als een heerlijke woonplaats. “Alle voorzieningen die je nodig hebt zijn er op het terrein van levensbehoeften, kerk, gezondheidszorg. De pastorie… ligt in de mooiste straat van Winschoten, het mooiste huis van deze stad. En mensen groeten elkaar hier doorgaans… dat vind ik reuze!” Bij zijn afscheid als predikant wenst Jurjen Hilverda de protestantse gemeente die hij achterlaat: – dat via de samenwerking met andere gemeenten er wegen ontstaan om op een nieuwe manier kerk te zijn met mooie vieringen en binnen de kleiner wordende financiële mogelijkheden – dat mensen met mildheid kijken naar hun mede-mens
– vrede en alle goeds. De bevestiging in zijn nieuwe functie is op zondag 5 februari om 14.30 uur in de Mariakerk te Winsum. Hij gaat dan voor samen met ds. H. Bakker.
Terug naar de roots…. Jurjen toont mij zijn stola’s… in de liturgiekleuren wit, groen, rood en paars…. Hij kreeg ze van zijn ouders… vertelt hij trots.